Η εκπαιδευτική έκδοση αποτελεί μια από τις πλέον ιδιαίτερες εκδόσεις παγκοσμίως. Οι βασικότεροι λόγοι συμπεριλαμβάνουν την ανάγκη για εξυπηρέτηση συγκεκριμένων παιδαγωγικών στόχων, τον σεβασμό πολιτισμικών και ηλικιακών στοιχείων που αφορούν στον τελικό χρήστη, τη διάκριση πελάτη-χρήστη, δηλαδή την επιλογή του βιβλίου από έναν ενήλικα και τη χρήση του από έναν μαθητή, καθώς και στην εξυπηρέτηση συναισθηματικών αναγκών των μικρών μαθητών, ειδικά όσον αφορά στη σταθερότητα, ασφάλεια και διαρκή αναζωπύρωση του ενδιαφέροντός τους.
Και παρά το γεγονός ότι ένας ELT συντάκτης πληρώνεται περίπου το ένα δέκατο απ’ ό,τι ένας συνάδελφος συντάκτης στο Cosmopolitan, η αλήθεια είναι ότι όποιος έχει επιμεληθεί εκπαιδευτικό υλικό, έχει στην ουσία αγγίξει την πεμπτουσία των εκδόσεων. Ας δούμε, λοιπόν, ποιος είναι ο δεκάλογος της εκπαιδευτικής έκδοσης για καθηγητές και επίδοξους επιμελητές.
Ι) Συνέπεια (consistency)
Τόσο λόγοι ορθότητας, οικονομίας και αισθητικής, όσο και λόγοι παιδαγωγικοί, επιβάλλουν τη συνέπεια, τη σταθερότητα και τη συνέχεια χαρακτηριστικών σε όλο το εύρος της έκδοσης, ώστε να προσδοθεί ασφάλεια και να διεγερθεί ενδιαφέρον στους μαθητές. Αυτά αφορούν τόσο στο κείμενο, όσο και στα εικαστικά χαρακτηριστικά, τύπους ασκήσεων, κλπ.
ΙΙ) Μηχανική και σχεδιασμός (Engineering and planning)
Είναι απαραίτητο η μηχανική και ο σχεδιασμός ενός εκπαιδευτικού εκδοτικού project να προβλέπονται, κατά κανόνα, από το τέλος προς την αρχή. Ο λόγος είναι ότι πρόκειται για εκδόσεις των οποίων ο ρους αλλάζει συχνά στην εκδοτική διαδικασία, καθώς εξαρτώνται αποκλειστικά από την ανατροφοδότηση της αγοράς και, πιο συγκεκριμένα, από τις ανάγκες των δασκάλων που θα τα χρησιμοποιήσουν. Απαραίτητη, λοιπόν, προϋπόθεση στη μηχανική και τον σχεδιασμό είναι επίσης να προβλέπονται επαρκή focus groups, που θα ανατροφοδοτούν την εκδοτική διαδικασία καθ’ όλη τη διάρκειά της.
III) Project management
Το σωστό project management αποτελεί και την πεμπτουσία της εκπαιδευτικής έκδοσης, καθώς ο manager πρέπει να έχει περάσει εργασιακά από όλα τα στάδια της διαδικασίας που επιβλέπει, να είναι εκπαιδευτικός ο ίδιος, καθώς και να κατέχει βασικές οικονομικές γνώσεις, για να παρακολουθεί την οικονομική βιωσιμότητα του project. Ακόμη πιο σημαντικό είναι να είναι να διαθέτει γνώσεις και τεχνικές γρήγορης εξοικείωσης με τις πολιτισμικές και μαθησιακές ιδιαιτερότητες της αγοράς στην οποία απευθύνεται η έκδοση.
IV) Global brief
Είναι απαραίτητο να αντιμετωπίζουμε μια έκδοση ως μια μικρή επιχείρηση. Και όπως ο σωστός τρόπος για να ξεκινήσει και να αναπτυχθεί μια μικρή επιχείρηση είναι καταρχάς να καταρτιστεί ένα επιχειρηματικό σχέδιο, με το ίδιο σκεπτικό οφείλουμε να έχουμε έτοιμο πριν την εκκίνηση και το “επιχειρηματικό σχέδιο” μιας έκδοσης, κοινώς, το global brief. Στο brief αυτό θα περιέχονται όλες οι προδιαγραφές και παράμετροι που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη από όλους τους εμπλεκόμενους και οι οποίες περιλαμβάνουν από στοιχεία marketing και οικονομικά δεδομένα, μέχρι γραμματοσειρές, τύπους εικονογράφησης και αποφάσεις εκδοτικής συνέπειας (stylesheet).
V) Τυπογραφία (Typography)
Η τυπογραφία αποτελεί ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο στην επιστήμη του Design, μόνο που παραμελείται συστηματικά από τις σχολές Design ανά τον κόσμο, κυρίως γιατί οι περισσότεροι απόφοιτοι designers εστιάζουν στη δημιουργική καινοτομία και το branding. Παρ’ όλα αυτά, όταν λέμε design και typesetting στην εκπαιδευτική έκδοση, εννοούμε κυρίως τυπογραφία. Τυπογραφία που θα χρησιμοποιήσει, θα επινοήσει ή και θα σχεδιάσει fonts που θα εξυπηρετήσουν παιδαγωγικά και αισθητικά τις ανάγκες μικρών μαθητών.
VI) Περιεχόμενο (Content)
Στο συνέδριο διεθνών εκδοτών του Ηνωμένου Βασιλείου, από το 2009 κιόλας, είχε γίνει αντιληπτό ότι η μεγαλύτερη πρόκληση στις εκπαιδευτικές εκδόσεις στις δεκαετίες που έρχονται θα είναι το περιεχόμενο. Οι ποικίλες και πολύπλευρες απαιτήσεις των χρηστικών προδιαγραφών της αγοράς τα τελευταία χρόνια έχουν ανατρέψει την ευκολία της σύγκλισης με τυποποιημένα εξεταστικά μοντέλα. Παρ’ όλα αυτά, φαίνεται ότι οι περισσότεροι εκδοτικοί οίκοι δυσκολεύονται ιδιαίτερα να αποφύγουν την επανάληψη γνωστών μοτίβων στο περιεχόμενο των εκδόσεων τους. Είναι ανάγκη να παρουσιαστούν νέες κατευθύνσεις περιεχομένου, που από τη μια θα συνάδουν με νέες μεθοδολογίες, πιο πειραματικές, και από την άλλη θα μπορούν να «χωρέσουν» στα στενά περιθώρια design ενός εκπαιδευτικού βιβλίου.
VII) Στάδια ελέγχου ποιότητας (proofing stages)
Όσα μάτια και να δουν τα πρωτόλεια μιας έκδοσης, τόσα μάτια θα βρουν λάθη. Όσα στάδια ελέγχου και να προβλέψει ο σχεδιασμός του project, τόσα λάθη θα μείνουν ανέλεγκτα. Παρ’ όλα αυτά υπάρχει ο ελάχιστος αριθμός proofing stages που πρέπει να προβλεφθεί στον σχεδιασμό μιας έκδοσης και ενδεικτικά έχει ως εξής: α) έλεγχος χειρογράφου, β) layouts (το κείμενο πάνω στο γραφιστικά σχεδιασμένο «σαλόνι»), γ) image proofs (ένταξη των εικαστικών στοιχείων), δ) final proofs (τελικά δοκίμια), ε) print proofs (δοκίμια πριν την εκτύπωση). Εννοείται ότι σε κάθε στάδιο από αυτά επαναλαμβάνεται η λεπτομερής ανάγνωση για εύρεση λαθών που μπορεί να προέκυψαν στην πορεία, «γλιστρώντας» στον γραφιστικό σχεδιασμό. Και δύο μυστικά: 1) Ποτέ δεν κάνει proofing (διορθωτικό έλεγχο) το ίδιο άτομο στο ίδιο κείμενο, είτε είναι ο συγγραφέας, είτε ο επιμελητής που έχει περάσει το κείμενο μια φορά. Το μάτι συνηθίζει γρήγορα. 2) Ο proofreader (διορθωτής) πρέπει να μπορεί να ξεκινήσει την ανάγνωση και διόρθωση από το τέλος του βιβλίου προς την αρχή, για να μπορεί να διασφαλίσει την καθαρά τεχνική διόρθωση του κειμένου, χωρίς επιρροές από το επί της ουσίας περιεχόμενο.
VIII) Πνευματικά δικαιώματα
Ίσως το σημαντικότερο κεφάλαιο που θα προσδώσει βιωσιμότητα, διάρκεια και κύρος στην εκπαιδευτική έκδοση αποτελεί αυτό των πνευματικών δικαιωμάτων. Η επίκληση και εξασφάλιση δικαιωμάτων χρήσης αφορά σε κείμενα, εικόνες, φωτογραφίες, στίχους, αναφορά σε κύρια ονόματα, εταιρείες, ευρεσιτεχνίες, κλπ., είτε χρησιμοποιούνται αυτούσια, είτε τροποποιημένα. Η εκπαιδευτική έκδοση είναι από μόνη της πνευματικό παιδί μιας ολόκληρης οικογένειας ειδικών και πρέπει να δίνει το σωστό παράδειγμα σεβασμού και νομιμότητας με την επικοινωνία και τη μνεία όλων των δημιουργών στο acknowledgements του imprint page. Εξάλλου, οι ποινές που προβλέπονται σε περιπτώσεις παραβίασης των πνευματικών δικαιωμάτων είναισαφώς, δυσβάσταχτες.
IX) Σχέση κόστους-αξίας
Κάθε εκπαιδευτική έκδοση είναι μια πολύ μεγάλη επένδυση για όλους τους εμπλεκόμενους. Η μέση εκπαιδευτική έκδοση διαρκεί από 9 έως 15 μήνες για να ολοκληρωθεί και το κόστος της μπορεί να φτάνει αυτό της ανέγερσης μιας μικρής πολυκατοικίας από έναν εργολάβο. Είναι απαραίτητο να σχεδιαστεί κεντροκοστικά και να προβλεφθεί ότι κατά μέσο όρο το κόστος της έκδοσης προ εκτυπωτικών δε θα υπερβεί το 38% των προβλεπόμενων εσόδων. Για να διασφαλιστεί αυτό, απαιτούνται τρεις σημαντικοί παράγοντες. Πρώτον, να γίνει πολύ εξαντλητική έρευνα για το κομμάτι της πίτας που θα καταλάβει στην αγορά που απευθύνεται, δεύτερον να έχει προβλεφθεί η δυνατότητα προσαρμογής της στα δεδομένα και άλλων αγορών αν χρειαστεί να παραχθούν επιπλέον πωλήσεις και τρίτον, να ανατεθεί σε ομάδα υπεύθυνων παραγωγής η παρακολούθηση των κέντρων κόστους καθ’ όλη τη διάρκεια της έκδοσης.
Χ) Εκπαιδευτική εμπειρία
Όσο τεχνική και να είναι η φύση κάποιων σταδίων και εργασιών στην εκπαιδευτική έκδοση, οι αποφάσεις που θα λαμβάνονται οφείλουν πρωτίστως να εξυπηρετούν τους παιδαγωγικούς της στόχους. Αν και κάποιες φορές δύσκολο, είναι απαραίτητο οι τεχνικοί που θα εργαστούν στην έκδοση να έχουν διδάξει για επαρκή χρονικά διαστήματα. Δεν είναι τυχαίο ότι στη hyphen SA και στις εκδοτικές της δραστηριότητες όλοι οι εργαζόμενοι απαρεγκλίτως έχουν υπάρξει πρώτα καθηγητές.
Copyright © 2015 Yannis Stergis
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή χρήση μέρους ή όλου χωρίς την έγγραφη άδεια του Γιάννη Στεργή.
