Λίγες μέρες πριν διάβαζα έκπληκτος ένα άρθρο, κατά το οποίο ένας τυφλός συνοδευόμενος από οδηγό σκύλο επιχείρησε να πάει σε κινηματογράφο της Αττικής και απαγορεύτηκε η είσοδος στο σκύλο του. Η σελίδα που διάβαζα παρείχε συνδέσμους από αντίστοιχα περιστατικά και στο παρελθόν, π.χ. την απαγόρευση τυφλού με οδηγό σκύλο σε ΚΤΕΛ. Σημειωτέον ότι τα σκυλιά-οδηγοί είναι εξαιρετικά εκπαιδευμένα, δεν επιτίθενται, βασικά δεν βγάζουν άχνα και το μόνο που κάνουν είναι να οδηγούν και να προστατεύουν τον ιδιοκτήτη τους. Επίσης, βάσει νόμου, ο σκύλος-οδηγός θεωρείται ισότιμος πολίτης και είναι παράνομη η απαγόρευση πρόσβασής του με τον τυφλό που οδγεί οπουδήποτε (κάνε κλικ εδώ για σχετικό άρθρο).
Η περίπτωση αυτή δεν διαφέρει από την περίπτωση που χώροι θεαμάτων ή με μουσειακό περιεχόμενο (όπου επικρατεί κατά κανόνα σιγή), και όπως έχω αναφέρει και στην πρόσφατη συνέντευξή μου στο Ράδιο Θεσσαλονίκη από τον δημοσιογράφο Δημήτρη Διαμαντίδη (κάνε κλικ εδώ για τη συνέντευξη), αποκλείουν Άτομα με Μη Εμφανείς Αναπηρίες (ΑμεΜΕΑ), από φόβο μην παραπονεθούν άλλοι θεατές για τους ήχους που τυχόν παράγουν τα ΑμεΜΕΑ (αυτιστικοί, άτομα με σύνδρομο Τουρέτ, άτομα με γενικευμένη αγχώδη διαταραχή και κρίσεις πανικού, κλπ.). Το ελληνικό κράτος από το 2012 έχει κυρώσει το βούλευμα του ΟΗΕ για τα άτομα με αναπηρίες, και έχει συγκλίνει με όλες τις κοινοτικές οδηγίες για τα άτομα αυτά.
Η Άννα μου, με σύνδρομο Τουρέτ, έχει διάφορες και αντιδιαμετρικές εμπειρίες. Για παράδειγμα, τον Ιούνιο που τους πήγα, την ίδια και τον αδερφό της, στην έκθεση εικαστικών Thessaloniki Queer Arts Fetival στο Λιμάνι, η Άννα διερχόταν άλλη μια περίοδο με πολύ έντονα τικ και σπασμούς λόγω μετάβασης σε άλλο φάρμακο. Μπαίνοντας στο μουσείο, εξήγησα ότι έχει σύνδρομο Τουρέτ και η ταμίας μου είπε ότι δεν πληρώνει η ίδια εισιτήριο, ενώ της έδωσαν και μια έτοιμη τσαντούλα με πληροφοριακό υλικό και την πολιτική τους για ΑμεΜΕΑ για μελλοντικές εκθέσεις. Το παιδί χαλάρωσε και απόλαυσε την έκθεση.
Αντιθέτως της εξέφρασαν παράπονα σε άλλους χώρους, ενδεικτικά το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, ή το Lounge της Aegean, ενώ είχαμε προβεί σε ενημέρωση. Πάντα τους εξηγούμε, ίσως παραπάνω απ’ ότι θα έπρεπε, για τη συνθήκη του συνδρόμου, αλλά και για τις υποχρεώσεις τους. Πρόσφατα δε, και προς τιμήν τους, το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης μου ζήτησε να συνεργαστώ στην επικαιροποίηση της πολιτικής τους για ΑμεΜΕΑ, κάτι που με ενθουσίασε. Στο εξωτερικό, π.χ. Αγγλία, ΗΠΑ, Γερμανία, Πολωνία, κλπ., η εμπειρία μας είναι τελείως διαφορετική, καθώς, με την ίδια νομοθεσία και κυρωμένα τα ίδια βουλεύματα που έχει κυρώσει και το κράτος μας, εκεί η κοινωνία και οι επιχειρήσεις έχουν ενημερωθεί για τις δεσμεύσεις τους και έχουν σχετικά επικαιροποιήσει τις πολιτικές τους. Φυσικά, κάτι που ισχύει έντονα εκεί, είναι ότι φοβούνται την περίπτωση μήνυσης, κάτι που εδώ μάλλον χλευάζεται ακόμη, αν κρίνουμε από τα σχόλια που συγκέντρωσε η διάθεση τετραψήφιου αριθμού για καταγγελία παράβασης του αντικαπνιστικού νόμου…
Εν ολίγοις, μια πολιτική προστασίας και συμπερίληψης των ΑμεΜΕΑ στις τέχνες και το κοινωνικό γίγνεσθαι γενικότερα βασίζεται στα παρακάτω στοιχεία, με κριτήριο τις επιμέρους ανάγκες διαφορετικών κατηγοριών ΑμεΜΕΑ:
1) Εγγύτητα σε έξοδο διαφυγής: Αυτά τα άτομα πάσχουν από διαταραχές που μπορεί να προκαλέσουν αίσθημα δυσανεξίας ή κλειστοφοβίας ή χρειάζονται περιστασιακά περισσότερο χώρο λόγω σπασμών. Σε τέτοια περίπτωση θα πρέπει τα ίδια ανενόχλητα και χωρίς όχληση σε άλλους θεατές, να μπορούν να αποχωρήσουν προσωρινά και να επανέλθουν στην αίθουσα, ει δυνατόν με βοήθεια από προσωπικό του οργανισμού
* Φάσμα αυτισμού
* Σύνδρομο De La Tourette’s
* Ψυχοσυναισθηματικές διαταραχές, π.χ. Κατάθλιψη, κρίσεις πανικού, αγχώδης διαταραχή, κλπ.
2) Απόσταση από τον κύριο όγκο των θεατών (π.χ. Πλατεία): Αυτά τα άτομα μπορεί να παράγουν ακούσιες κινήσεις ή σπασμούς, ακούσιους ήχους και φωνές (φωνητικούς σπασμούς), ή να χρειάζονται έμβια βοήθεια (οδηγό σκύλο) ή εξοπλισμό για τη λειτουργικότητά τους. Να τονίσω ότι οι οδηγοί σκύλοι είναι εκπαιδευμένοι και δεν διαταράσσουν την ησυχία των γύρω τους επουδενί λόγω
* Φάσμα αυτισμού
* Σύνδρομο De La Tourette’s
* Τυφλοί με οδηγό σκύλο
3) Απόσταση από ή μη οπτική επαφή με το υπόλοιπο κοινό: Βασική απαίτηση, τόσο από το βούλευμα του ΟΗΕ για τα άτομα με αναπηρία, όσο και τις σχετικές κοινοτικές οδηγίες, είναι η μέριμνα αποφυγής στοχοποίησης του ΑμεΑ, άρα και η δυνατότητα να αναγνωριστεί το πρόσωπό του από το κοινό. Έτσι αν δεν υπάρχει διαθέσιμο θεωρείο, φροντίζουμε για θέσεις όσο γίνεται πιο μπροστά και στην άκρη, με εγγύτητα σε έξοδο, ώστε το κοινό να μπορεί να δει μόνο την πλάτη τους
4) Ενημέρωση του κοινού: Επειδή ειδικά στις περιπτώσεις κινητικών και φωνητικών σπασμών υπάρχει περίπτωση να ανησυχήσουν θεατές, ενδείκνυται οι παρατηρήσεις τους να απαντώνται με ενημέρωση για την ύπαρξη αναπηρίας, καθώς και για το ότι υπάρχουν συγκεκριμένες θέσεις για τα άτομα αυτά. Οι υπάλληλοι θα πρέπει να είναι ενήμεροι γι’ αυτό. Επίσης, αν προληπτικά αυτό ανακοινωθεί στις σελίδες κρατήσεων και με σχετική σήμανση in situ, τότε διευκολύνουμε την ενημέρωση του κοινού
5) Πιστοποιητικά: Στις περιπτώσεις μη εμφανών αναπηριών, ειδικά στις ψυχοσυναισθηματικές, π.χ. Κατάθλιψη, αγχώδη διαταραχή, κλπ. δεν υπάρχουν πιστοποιήσεις πέρα από τη διάγνωση. Μόνο στην Πολωνία μας ζητήθηκε να κάνουμε «τικ» σε ένα κουτάκι με μια υπεύθυνη δήλωση περί GDPR, παροχής από μέρους μας αληθινών δεδομένων για την ασθένεια, και ότι διαβάσαμε τους όρους. Σε άλλες χώρες, Αγγλία, ΗΠΑ, Γερμανία δεν ζητήθηκε τίποτα. Η παρουσίαση εγγράφου με διάγνωση απαγορεύεται γιατί αποτελεί αυστηρώς προσωπικό δεδομένο. Το αναφέρω καθώς κάποιες μη εμφανείς αναπηρίες μπορεί να μη μπορούν να πιστοποιηθούν ιδίοις όμασι όπως το κινητικό πρόβλημα, για παράδειγμα η τυφλότητα ή ακόμα και το Τουρέτ και ο αυτισμός.
6) Ανάγκη συνοδών και εκπτώσεις: Τόσο βάσει προβλεπομένων στα σχετικά διεθνή βουλεύματα, όσο και από συνήθη πρακτική, οι ΑμεΑ ανταποδοτικά απολαμβάνουν ειδικές εκπτώσεις, όπως και ένας συνοδός τους (ειδικά για ανήλικο). Οι σχετικές προβλέψεις υπάρχουν λόγω του αυξημένου ιατρικού, εξοπλιστικού και φαρμακευτικού κόστους των διαταραχών αυτών. Επίσης αποτελεί και δεδηλωμένο κίνητρο συμπερίληψης από την πλευρά του εκάστοτε οργανισμού ή επιχείρησης θεάματος. Ειλικρινά θα σας πω όμως ότι έτυχε σε θέατρο στο εξωτερικό να παρέχεται εξαιρετική χρονική προτεραιότητα, θέση και ειδική εξυπηρέτηση και φροντίδα, χωρίς να προβλέπεται έκπτωση. Αυτό και μόνο ίσως συνιστά τη διάκριση ανάμεσα στις δεσμεύσεις και την πολιτική του θεάτρου ως χώρου, από αυτές τις επιχείρησης παραγωγής.
Εδώ και περισσότερο από μια δεκαετία, τα παραπάνω, τουλάχιστο στο «δυτικό» και «πολιτισμένο» κόσμο, αποτελούν «το αυτονόητο». Στη χώρα μας βέβαια δεν υπάρχουν αυτονόητα, αν κρίνουμε από το πόσο δίχασε την κοινωνία η εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου, η στοχοποίηση οχημάτων που παρκάρουν συστηματικά πάνω σε ράμπες για ΑμεΑ, ή ο έλεγχος μη πώλησης οινοπνεύματος σε ανήλικους!!! Θα επαναλάβω μάλιστα, ότι στο σύνολο των περιπτώσεων που το παιδί μου εισέπραξε κακοποιητική συμπεριφορά, ακόμη και αφού εξήγησε ότι πάσχει από σύνδρομο Τουρέτ, την εισέπραξε από άτομα προχωρημένης μέσης και τρίτης ηλικίας μόνο. Οι νέοι άνθρωποι είναι πολύ πιο δεκτικοί, υποστηρικτικοί και συμπεριληπτικοί, κάτι που λέει πολλά για την παιδεία, ως προϋπόθεση στη συμπερίληψη της διαφορετικότητας…
